Zaštićeni spomenici kulture na dalekoj periferiji grada, ako izuzmemo stratišta, kojih je, nažalost, bilo mnogo u beogradskoj istoriji, retko se viđaju, ali to ne znači da oni ne postoje.
Tako čak i u Batajnici, dalekom predgrađu Beograda, možete videti zgrade koje su vredne pažnje.
To su crkva i škola, koje su opstale i obeležavale centar Batajnice još iz perioda 18. veka. Mesto se širilo, delom urbanizovalo, a stari deo naselja i dalje odoleva promenama i podseća na obično sremsko selo.
Crkva i škola još su tu da svedoče da to selo nije bilo nimalo bezanačajno mesto za Srbe u nekadašnjem austrougarskom delu današnje teritorije Beograda, koji mu je pripojen posle kraja Prvog svetskog rata 1918. godine.
Danas Batajnica ima čak 4 pravoslavne crkve, a jednu imaju i susedne Busije. Ali nekada, kilometrima daleko video se samo ovaj toranj. Jedna jedina crkva značila je i da je selo mahom bilo etnički homogeno, a većinu su činili pravoslavni Srbi.
Rekli smo da su crkva i škola od 19. veka označile centar Batajnice, ali je crkva ipak mnogo starija od škole. Svi stanovnici ovog naselja centar Batajnice vezaće za ove dve ustanove.
Crkva je izgrađena čak davne 1785. godine! Tada ni Saborna crkva u Beogradu nije imala današnji izgled – jer je sagrađena na mestu stare crkve tek 1840. godine.
U toj nekadašnjoj Austrougarskoj carevini prilike za izgradnju srpskog identiteta su bile mnogo veće u to vreme, dok su se Srbi iz današnje centralne Srbije tek spremali da pod Karađorđevim vođstvom oslobode Beograd od turske okupacije.
Zavod za zaštitu spomenika kulture Grada Beograda danas kaže da “Crkva Svetih arhanđela Mihaila i Gavrila u Batajnici predstavlja svedočanstvo trajanja naselja i življenja pravoslavne verske zajednice na području grada Beograda.”
Njena lepota nije samo u spoljašnjosti građevine i tornju koji se dva i po veka uzdiže nad kućama Batajnice, već crkva poseduje i bogatu unutrašnju dekoraciju, a u njoj se čuvaju i neke vredne knjige i ikone. U njoj je moguće videti i ispis na crkvenoslovenskom jeziku sa podacima o nastanku crkve. Poseban detalj na crkvi su stara, teška hrastova vrata ukrašena duborezom.
Crkvena zvona, međutim, izlivena su tek kasnije, 1927. godine. Stare liturgijske knjige štampane u Moskvi iz 18. veka i zvona s početka 19. i 20. veka takođe deo su crkvene riznice.
Ova crkva za kulturno dobro utvrđena je još 1983. godine, ali tek nedavno to je učinjeno i sa starom srpskom školom,prekoputa nje. Srpska škola u Batajnici dugo je bila pravo ruglo, potpuno ogoljena, bez fasade, a danas je njena slika potpuno drugačija.
Godine 2018. ona je proglašena kulturnim dobrom i kompletno restaurisana.
Malu školu, u kojoj su se ložile peći, pamte svi stariji stanovnici Batajnice. Već dugo u ovom mestu postoje tri škole, a ovoj u samom centru naselja pridodata je odavno nova zgrada, pa se između nalazi i lepo dvorište.
Ovu školu, koja danas nosi ime “Boško Palkovljević Pinki” podigao je knez Nikola Vulko.
Na sajtu Zavoda može se pročitati i sledeće:
“U poređenju sa stilskom arhitekturom toga perioda u razvijenijim gradovima, nema posebne osobenosti i predstavlja skromnije rešenje, ali se vrednost sagledava u kontekstu istorijskog položaja srpskog stanovništva u Austrijskoj, potom Austrougarskoj monarhiji. Kao retko sačuvana namenska tipska zgrada druge polovine 19. veka svedoči o kontinuitetu razvoja školstva i prosvetne delatnosti u oblasti jugoistočnog Srema i izdvaja se kao vredan primer tipske školske gradnje.”
